شيلات در استان گيلان از سرگذشت و تاريخچه پرفراز و نشيب برخوردار بوده و مردم ساحل نشين
دريا و رودخانه ها در طول تاريخ از منابع پرارزش و نعمتهاي فراوان آنها
استفاده نموده اند و از دير باز به روشهاي گوناگون در امر صيد اشتغال داشته
اند و همين امر باعث گرديده فرهنگ مصرف ماهي در اين استان نهادينه شود .
امروزه منابع آبزيان نقش مهمي در تامين بخشي از پروتئين مورد نياز جامعه ،
ايجاد اشتغال و بطور كلي رونق اقتصادي منطقه ايفاد ميكند.
فعاليت
هاي صيد در سواحل جنوبي درياي خزر به قبل از حكومت طاهريان و شايد قبل از
آن دوران برمي گردد . دوراني كه ماليات ماهي گيري از درآمد بسيار بالاي
حكومت هاي وقت به شمار مي آمده است . هرچند وجود رشته كوه هاي البرز هميشه
مانعي بوده در اعمال نفوذ حكومت هاي وقت برمردم ساكن حواشي جنوبي درياي
خزر، لذا درآمد ماهيگيري ( شيلات ) نهايتا" عايد اميران و سركردگان محلي مي
شد .
رودخانه
سفيد رود به عنوان بزرگترين رود سواحل جنوبي درياي خزر و محل تخم ريزي
ماهيان خاوياري مورد توجه روس ها به عنوان بانيان اوليه شيلات در منطقه
بوده ، لذا بعد از عهدنامه تركمانچاي حضور فعال تري در سواحل درياي خزر
خصوصا" در اطراف دو رودخانه بزرگ گرگانرود و سفيد رود يافته ، با اخذ مجوز از فئودال ها و فرمانداران محلي در ازاي دادن پوست هاي خز و سنجاب به صيد مي پرداختند .
از
شواهد و قرائن موجود برمي آيد كه ابتدا در بندر حسن كياده (كياشهر فعلي) و
در مصب رودخانه سفيد رود تاسيساتي به نام شيلات برپا شد و سپس در
بندرانزلي (غازيان) تاسيسات شيلات راه اندازي شد . در زمان فتحعلي شاه
تعدادي از اتباع تزاري مانند كفتانيكوف ، فراسيموف ، عنايت تركمن، ميرابوطالب دريابيگي ( وي از اولين افرادي بود كه در سواحل گيلان و مصب سفيد رود به صيد ماهي خاوياري پرداخته ، با پرداخت 5 هزارتومان
اجاره بها اقدام به صيد و صدور خاويار ايران مي نمود و او براي اولين بار
شيلات را به روس ها اجاره داد و اسپان سوجايف : بعضي با اجازه و بعضي بدون
اجازه در آب هاي درياي خزر ماهيگيري مي نمودند كه در زمان محمد شاه به اين
وضع خاتمه داده شد و كليه اجاره هايي كه بدون اذن دولت تنظيم شده بود باطل
اعلام گرديد .
با
اجازه و فرمان ناصرالدين شاه اجاره شيلات را تماما" به نام خود شد و سپس
آن را درسال 1292 هجري قمري (1876ميلادي) طي قراردادي به يك بازرگان ارمني
تبعه روس به نام استپان ليانازوف اجاره مي دهد . مدتي نمي گذرد كه به علت
عدم پرداخت اجاره بها توسط ليانازوف آلات و ادوات صيد وي به دستور سپهسالار
توقيف مي گردد . اين اختلاف با مذاكرات دو طرف خاتمه يافته و شيلات به
ليانازوف اجاره داده مي شود .
طي
قراردادي كه بين دو طرف بسته شد ميرزا حسين خان سپهسالار شيلات را سالانه
50 هزار تومان به روس ها اجاره داده در حالي كه خود شيلات را از ناصر الدين
شاه سالانه 21 هزار تومان اجاره نمود ، از اين مبلغ فقط 13 هزار را به
خزانه دولت واريز نموده و الباقي را به عنوان مواجب براي خود بر مي داشته
است . بعد از انعقاد اين قرارداد در سال 1297 هجري قمري سپهسالاراز صدارت
عزل و به قزوين تبعيد مي گردد. بعد از سپهسالار، ناصرالدين شاه شيلات را به
كامران ميرزا نايب السلطنه خود واگذار مي كند . دراين ميان ليانازوف با
نايب السلطنه وارد مذاكره شده و زمينه اجاره شيلات را براي خود ، بعد از
انقضاي قرارداد قبلي البته با افزايش 6000 تومان مال الاجاره فراهم مي
نمايد . نهايتا" در تاريخ 6 جمادي الثاني 1300 هجري قمري برابر با 1883 ميلادي قراردادي به مدت 6 سال بين ليانازوف و دولت وقت منعقد مي گردد.
بعد از قتل ناصر الدين شاه و فوت ليانازوف ، قرارداد جديدي در سال 1314 هجري قمري ( 1896 ميلادي)
توسط امين السلطان و درزمان حكومت مظفرالدين شاه باگئورگي ليانازوف فرزند
استپان ليانازوف به مدت 5 سال منعقد مي گردد. درتمامي اين قراردادها عمدتا"
بحث صيد حول ماهي هاي حرام ( خاوياري ) آن زمان بود زيرا مردم مصرف ماهيان
خاوياري را حرام دانسته و حساسيتي در اين زمينه از خود بروز نمي دادند اما
به تدريج دامنه صيد ليانازوف ها به رودخانه ها كشيده شد و با گسترش ابراز
صيد ماهي هاي حلال ( سوف ، سفيد و ...) را نيز به صورت انبوه صيد نموده و
به آن سوي درياي خزر انتقال مي دادند اين عمل بتدريج مورد اعتراض عمومي مردم و مطبوعات وقت قرارگرفت .
در
سال 1917 ميلادي به واسطه انقلاب اكتبر روسيه و ممنوع شدن حمل پول و طلا
از روسيه وراث ليانازوف نتوانستند اجاره را به موقع بپردازند لذا مشارلملك
وزير ماليه وقت در 12 خرداد 1297 شمسي قرارداد مزبور را لغو و در 24 خرداد
سال بعد شيلات را به يك تبعه روس به نام وانيتسف به مدت 20 سال اجاره مي
دهد به شرط اين كه نصف عايدات خالص متعلق به ايران باشد و همه ساله براجاره
بها افزوده گردد. اين وضع ادامه داشت تا سال1306 هجري شمسي ، كه در اين
سال قراردادي بين ايران و شوروي منعقد گرديد و طي آن امتياز بهره برداري به
مدت 25 سال واگذار گرديد .
بعد
از خاتمه مدت قرارداد درسال 1331 هجري شمسي دولت ايران ازتمديد قرارداد
خودداري و شركت مزبور منحل اعلام شد . با انحلال شركت مختلط ايران و شوروي
شيلات كاملا" از انحصاردولت شوروي خارج و به انحصار كامل دولت ايران در مي
آيد . شيلات ايران تا سال 1346 تحت نظر وزارت دارايي اداره مي گرديد . با
تشكيل وزارت منابع طبيعي ، شيلات به اين وزارتخانه ملحق شد . بعد از انحلال
وزارت منابع طبيعي شيلات شمال تحت پوشش وزارت كشاورزي قرارگرفت .
بعد
از پيروزي انقلاب اسلامي در سال 1359 بنا به تصويب شوراي انقلاب اسلامي
شيلات شمال و جنوب در هم ادغام و شركت شيلات ايران تشكيل گرديد . در مهرماه
1366 بنا به پيشنهاد شوراي مركزي جهاد سازندگي و تصويب سران محترم سه قوه و
موافقت حضرت امام رضوان ا... تعالي عليه شركت شيلات ايران از وزارت
كشاورزي منتزع و به وزارت جهاد سازندگي وقت ملحق گرديد .